Wat is dat toch met Oostenrijkse (film)auteurs? Ze lijken er allemaal zo'n negatief mensbeeld op na te houden. Ulrich Seidl is daarop geen uitzondering. Na jaren documentaires te hebben gemaakt (die ook al inzoomden op mensonterende praktijken onder zijn landgenoten), bracht hij in 2001 zijn eerste fictiefilm uit, getiteld Hundstage. De film volgde het perverse en decadente gedrag van een aantal buurtbewoners, maar bleef zo afstandelijk en veroordelend dat het allemaal niet echt aankwam.
Met Import/export, zijn tweede film, is Seidl er echter in geslaagd om zijn misantropie beter te doseren. Je zal hem nooit een fan van de menselijke soort kunnen noemen, maar zijn blik is dit keer veel genuanceerder - zeker zijn hoofdpersonages zijn nu mensen van vlees en bloed.
De film volgt Olga, een jonge Oekraïense vrouw die naar Oostenrijk emigreert, en Pauli, een Oostenrijkse jongen die met zijn stiefvader voor zaken naar Oekraïne reist. Pauli is in de basis een goede jongen, maar hij werkt zich steeds dieper in de nesten om zijn onzekerheid te maskeren. Olga is sterker, en beter opgewassen tegen de vernederingen die haar ten deel vallen.
De wereld van Import/export wordt veelal bevolkt door hatelijke, decadente, verbitterde of criminele mensen. Seidl slaagt er, geholpen door zijn non-professionele acteurs, op meesterlijke wijze in om al het onrecht een geloofwaardige plek te geven, zodat je als kijker nooit kan wegkijken. En hij weet op de meest onverwachte momenten een lichtpuntje van schoonheid, troost of zwarte humor in te lassen. Als Olga als webcam-girl gaat werken, schakelt de regisseur glashard tussen het misselijkmakende werk en een bijna absurdistische scène waarin Olga leert hoe ze teksten als "Heb je een stijve?" in het Duits moet uitspreken. Vanwege alle seksscènes zou Seidl makkelijk zelf van exploitatie kunnen worden beschuldigd, maar hij weet de balans ook hier goed te treffen (met behulp van cameraman Edward Lachman, die in zijn samenwerkingen met Larry Clark al eerder met dit bijltje heeft gehakt).
Wat vooral op je netvlies blijft staan, is de onverschilligheid. De onverschilligheid waarmee een man een jong hoertje als een hond laat blaffen, of de onverschilligheid waarmee een rijke vrouw haar schoonmaakster ontslaat. Juist omdat Seidl zo veel sympathie voor zijn hoofdpersonages kan opbrengen, is de hardheid elders zo choquerend. En vanwege die rauwheid zijn de momenten van medeleven des te ontroerender.
Het is eigenlijk verbazingwekkend dat er in de wereld waarin we leven nog fatsoenlijke mensen rondlopen, lijkt Seidl te willen zeggen. Vanwege de kleine gebaren van compassie in Import/export zou je nog gaan denken dat hij toch nog hoop voor ons heeft. 4,5 ster (van de 5).
Import/export van Ulrich Seidl. Met Ekateryna Rak en Paul Hofmann. Te koop en te huur op DVD.
