Lars von Trier had het op het afgelopen festival van Cannes weer eens voor elkaar. Zijn nieuwste film Antichrist werd onthaald op boegeroep, mensen liepen tijdens de film weg, en de regisseur zelf werd van fascisme, wansmaak en misogynie beschuldigd.
Voor de regisseur van o.a. Dogville en Manderlay waren dit soort reacties natuurlijk niet nieuw, maar in het geval van Antichrist zijn ze volkomen misplaatst. Von Triers kruising tussen psychologisch drama en religieuze horror is misschien wel zijn meest oprechte film; hoewel de film nogal wat heftige beelden bevat, staan ze allemaal in dienst van de complexe thema's die de maker aansnijdt.
In de openingsscène zet Von Trier al meteen de toon. Op de tonen van Händel, in slow motion en in zwart-wit bedrijven de twee naamloze hoofdpersonages (in de aftiteling worden ze Hij en Zij genoemd) de liefde, terwijl een kamer verderop hun vijfjarige zoon uit het openstaande raam naar zijn dood valt. De gestileerde vorm balanceert op het randje van de parodie, maar slaagt vanwege de iconografie in haar opzet om de film meteen in een religieuze context te plaatsen.
Zij (Charlotte Gainsbourg) valt in een diepe depressie, en Hij (Willem Dafoe), een therapeut, neemt haar zelf in behandeling. Zijn arrogantie, superioriteit en nauwelijks verholen sadisme jegens Haar doen haar echter alleen nog maar dieper wegzinken. Op meesterlijke wijze zetten Von Trier en zijn acteurs de terreur van de ratio neer, en het vernietigende effect dat dat op Haar eigenwaarde heeft.
De film valt nog het beste te lezen als een deconstructie van de vrouwenhaat die nog altijd door onze op religieuze leest geschoeide maatschappij waart. In een vakantiehuis in het bos (niet voor niets Eden genaamd) dwingt Hij Haar tot een confrontatie met haar diepste angsten. Onder invloed van haar man en haar eigen maatschappelijk ingegeven schuldgevoelens gaat Zij geleidelijk in haar eigen inherente slechtheid geloven, met gewelddadige gevolgen.
Het was een meesterzet van Von Trier om deze materie in de vorm van een horrorfilm te gieten. Dit geeft hem niet alleen de kans om de link met religieuze bronnen te versterken, maar ook om de kijker volledig mee te sleuren in de psychose van zijn hoofdpersonages. Het beklemmende camerawerk, de bizarre hallucinaties en de dreigende soundtrack zorgen voor een angstaanjagende sfeer, die onder de huid kruipt en daar zelfs na de aftiteling nog lang blijft hangen. Ook biedt de genrekeuze context aan de wat extremere scènes die de film bevat, een feit dat helaas voorbijging aan de criticasters.
Maar het zijn vooral de acteurs die je bij de strot grijpen. Dafoe is volstrekt overtuigend koud en liefdeloos, maar Gainsbourg verdient de meeste lof: Von Trier vraagt bijna het onmogelijke van haar, maar haar onbevreesde en ronduit geniale acteerwerk zorgt ervoor dat haar personage zelfs nog in de meest extreme scènes geloofwaardig blijft.
Antichrist verliest in de laatste scènes even wat vaart, maar is zo'n overrompelende ervaring dat dat snel vergeten is. Volgens interviews is Antichrist Von Triers meest persoonlijke film; het is tevens zijn beste. 4,5 ster (van de 5).
Antichrist van Lars von Trier. Met Willem Dafoe en Charlotte Gainsbourg. Nu te zien in de Nederlandse bioscopen.
